ធុតង្គវត្ត ១៣ខ ธุดงค์วัตร 13 ข้อ

វិន័យពិសេស  ១៣ខ ហៅថា ធុតង្គវត្ត របស់លោកធុតង្គ

ធុតង្គ (dhutanga) ជាពាក្យខ្ចីពីភាសាសំស្ក្រឹតនិងបាលីអានថាធុដុងឬធូដុង។ ធុតង្គគឺជាអង្គរបស់ធម៌ជាគ្រឿងកម្ចាត់នូវ កិលេស។ ពាក្យនេះជាឈ្មោះវត្តប្រតិបត្តិដោយឡែកសម្រាប់បព្វជិតក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាកាន់តាមកម្លាំងសទ្ធាដើម្បី ទម្រោមធម៌ជាគ្រឿងសៅហ្មងចិត្តឲ្យថយចុះ។ ធូតង្គបានដល់ធម៌ជាគ្រឿងកម្ចាត់កិលេសឬដែលនិយមហៅថាធុតង្គវត្តដែល សំដៅដល់ការបដិបត្តិដើម្បីកម្ចាត់កិលេសឬកិច្ចដែលភិក្ខុអ្នកកាន់ធុតង្គគួរធ្វើ។

១. បង្សុកូលិកធុតង្គ - ទ្រទ្រង់សំពត់បង្សុកូលជាវត្ត។

២. តេចីវរិកធុតង្គ - ទ្រទ្រង់ត្រៃចីវរ៣ផ្ទាំងជាវត្តមានស្បង់, ចីពរ, សង្ឃាដីដែលចាំបាច់។

៣. បិណ្ឌបាតិកធុតង្គ - សមាទានការត្រាច់បិណ្ឌបាតជាវត្តគឺឆាន់អាហារដែលបានមកពីការបិណ្ឌបាតប៉ុណ្ណោះ។

៤. សបទានចារិកធុតង្គ - ដើរបិណ្ឌបាតទៅតាមលំដាប់ច្រកជាវត្ត។ គឺដើរបិណ្ឌបាតតាមរៀងនៃផ្ទះមិនរំលងទៅផ្ទះដទៃគឺមិនប្រកាន់ថាអ្នកស្អប់ឬអ្នកស្រឡាញ់។

៥. ឯកាសនិកធុតង្គ - សមាទានការអង្គុយឆាន់ក្នុងអាសនៈមួយជាវត្តគឺឆាន់ក្នុងកន្លែងតែមួយរហូតរួចរាល់។

៦. បត្តបិណ្ឌបាតិកធុតង្គ - សមាទានការឆាន់ក្នុងបាត្រ១ជាវត្ត។

៧. ខលុបច្ឆាភត្តិកធុតង្គ - សមាទានការហាមភត្តដែលនាំមកប្រគេនក្នុងខាងក្រោយជាវត្តគឺឆាន់តែមួយពេល (បើចាប់ផ្តើម ឆាន់ហើយគឺមិនទទួលចង្ហាន់ដែលនាំមកតាមក្រោយឡើយ)។

៨. អារញ្ញិកធុតង្គ - សមាទានការនៅព្រៃជាវត្ត។

៩. រុក្ខមូលិកធុតង្គ - សមាទានការនៅក្បែរគល់ឈើជាវត្ត។

១០. អព្ភោកាសិកធុតង្គ - សមាទានការនៅក្នុងទីវាលជាវត្ត។

១១. សោសានិកធុតង្គ - សមាទានការនៅក្នុងព្រៃស្មសានជាវត្ត។

១២. យថាសន្ថតិកធុតង្គ - សមាទានការនៅក្នុងអាសនៈដែលគេចាត់ចែងអោយយ៉ាងណាមួយជាវត្ត។

១៣. នេសជ្ជិកធុតង្គ - សមាទានការអង្គុយជាវត្ត (មិនដេក) ។

ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់អនុញ្ញាតធុតង្គវត្តទុកព្រោះព្រះអង្គមានពុទ្ធបំណងនឹងអោយបដិបត្តិដើម្បីជាគ្រឿងដុសខាត់កិលេសគឺ គ្រឿងសៅហ្មងដែលត្រាំនៅក្នុងចិត្តជាអកុសលហេតុអោយកើតសេចក្តីប្រាថ្នាច្រើននិងអោយផ្លាស់ប្តូរសភាពចិត្តទៅជាការ ប្រាថ្នាតិចសន្តោសគឺសេចក្តីត្រេកអរតែក្នុងចំណែកដែលខ្លួនមានឬគប្បីរកបានដើម្បីការពារចិត្តមិនអោយខ្វល់ខ្វាយក្នុងលាភរបស់អ្នកដទៃក្នុងផ្លូវដែលខុសសីលធម៌។

ក្នុងចំណោមធុតង្គទាំង១៣ប្រការនេះភិក្ខុដែលពេញចិត្តបដិបត្តិធុតង្គអាចជ្រើសរើសប្រការណាមួយក៏បានឬក៏បដិបត្តិទាំង ១៣ប្រការនេះតាមការចូលចិត្តគឺមិនដាច់ខាតត្រូវបដិបត្តិដូចជាព្រះវិន័យដែលភិក្ខុត្រូវបដិបត្តិយ៉ាងដាច់ខាតគ្រប់សិក្ខាបទឡើយ។

កិលេស១០

ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា កិលេសមានន័យថា ការធ្វើឲ្យក្រខ្វក់ ការឈឺចាប់ ឬថ្នាំបំពុល ។ តាមគម្ពីរចាស់ៗ ពាក្យថា កិលេស ជាទូទៅសំដៅយកចេតសិក ដែលធ្វើឲ្យងងឹតដល់ ចិត្ត ហើយបង្ហាញរូបរាងរបស់វាជាអកុសលកម្ម ។ កិលេស, ជាពិសេសពិសពុលទាំង៣គឺ លោភៈ ទោសៈ និងមោហៈ, ជាឬសគល់នៃវដ្តសង្សារ ការកើតស្លាប់ឥតឈប់ឈរ ។ កិលេសរមែងកើតឡើងជាមួយនឹងតណ្ហា ដែលធ្វើឲ្យក្រខ្វក់ដល់កាយកម្មនិងមនោ កម្ម ។ តាមគម្ពីរព្រះអភិធម្ម កិលេសចែកចេញជា១០យ៉ាង កិលេស៣ខាងដើម លោភៈ ទោសៈ និងមោហៈ ជាប្រភពនៃសេចក្តីទុក្ខទាំងពួង ។ គេត្រូវតែផ្តាច់ឫសរបស់វាចេញ ឲ្យអស់អំពីសន្តានចិត្ត ដើម្បីគេរស់នៅបានប្រកបដោយសេចក្តីសុខ ។

កិលេស១០យ៉ាងនោះគឺៈ

១- លោភោ សភាពធ្វើចិត្តឲ្យជាប់ជំពាក់ នៅក្នុងអារម្មណ៍ ។

២- ទោសោ សភាពធ្វើចិត្តឲ្យប្រទុស្ត ក្នុងអារម្មណ៍ ។

៣- មោហោ សភាពធ្វើចិត្តឲ្យវង្វេង ក្នុងអារម្មណ៍ ។

៤- មានោ សភាពលើកខ្លួន ឬដាក់ខ្លួន ហួសការពិត ។

៥- ទិដ្ឋិ ធម្មជាតិធ្វើចិត្តឲ្យឃើញខុស ឬយល់ខុស ។

៦- វិចិកិច្ឆា ធម្មជាតិឲ្យសង្ស័យ ឬស្ទាក់ស្ទើរ ។

៧- ថីនំ ធម្មជាតិឲ្យចិត្តឲ្យរួញរា ឬធុញទ្រាន់ក្នុងកុសលផ្សេងៗ ។

៨- ឧទ្ធច្ចំ ធម្មជាតិធ្វើចិត្តឲ្យញាប់ញ័រ ឬឲ្យរាយមាយ ។

៩- អហិរិកំ ធម្មជាតិមិនខ្ពើមអំពើទុច្ចរិត ។

១០- អនោតប្បំ ធម្មជាតិមិនខ្លាច ឬមិនតក់ស្លុតនូវអំពើទុច្ចរិត ។

ธุดงค์วัตร 13 ข้อ

ธุดงควัตร คือข้อปฏิบัติที่เข้มงวดเป็นพิเศษ เพื่อความขัดเกลากิเลสอย่างยิ่ง พระพุทธเจ้าไม่ได้ทรงบังคับให้ภิกษุถือปฏิบัติ ใครจะปฏิบัติหรือไม่ก็ได้ ผู้ที่จะปฏิบัติธุดงควัตรนั้น สามารถเลือกได้เองตามความสมัครใจ ว่าจะปฏิบัติข้อใดบ้าง เป็นเวลานานเท่าใด เมื่อจะถือปฏิบัติก็เพียงแต่กล่าวคำสมาทานธุดงควัตรข้อที่ตนเลือก แล้วก็เริ่มปฏิบัติได้เลย ธุดงควัตรมี 13 ข้อคือ

หมวดที่ ๑ จีวรปฏิสังยุตต์ (เกี่ยวกับจีวร)

1.) การถือผ้าบังสุกุลเป็นวัตร คือการใช้แต่ผ้าเก่าที่คนเขาทิ้งเอาไว้ตามกองขยะบ้าง ข้างถนนบ้าง ผ้าห่อศพบ้าง นำผ้าเหล่านั้นมาซัก ย้อมสี เย็บต่อกันจนเป็นผืนใหญ่แล้วนำมาใช้ งดเว้นจากการใช้ผ้าใหม่ทุกชนิด (บังสุกุล = คลุกฝุ่น)

2.) การถือผ้า 3 ผืน (ไตรจีวร) เป็นวัตร คือการใช้ผ้าเฉพาะที่จำเป็นเท่านั้น อันได้แก่ สบง(ผ้านุ่ง) จีวร(ผ้าห่ม) สังฆาฏิ(ผ้าสารพัดประโยชน์ เช่น คลุมกันหนาว ปูนั่ง ปูนอน ปัดฝุ่น ใช้แทนสบง หรือจีวรเพื่อซักผ้าเหล่านั้น ปัจจุบันภิกษุไทยมักใช้พาดบ่าเมื่อประกอบพิธีกรรม)

หมวดที่ ๒ ปิณฑปาตปฏิสังยุตต์ (เกี่ยวกับบิณฑบาต )

3.) การถือบิณฑบาตเป็นวัตร คือการบริโภคอาหารเฉพาะที่ได้มาจากการรับบิณฑบาตเท่านั้น ไม่บริโภคอาหารที่คนเขานิมนต์ไปฉันตามบ้าน

4.) ถือการบิณฑบาตตามลำดับบ้านเป็นวัตร คือจะรับบิณฑบาตโดยไม่เลือกที่รักมักที่ชัง ไม่เลือกว่าเป็นบ้านคนรวยคนจน ไม่เลือกว่าอาหารดีไม่ดี มีใครใส่บาตรก็รับไปตามลำดับ ไม่ข้ามบ้านที่ไม่ถูกใจไป

5.) ถือการฉันในอาสนะเดียวเป็นวัตร คือ ในแต่ละวันจะบริโภคอาหารเพียงครั้งเดียว เมื่อนั่งแล้วก็ฉันจนเสร็จ หลังจากนั้นก็จะไม่บริโภคอาหารอะไรอีกเลย นอกจากน้ำดื่ม

6.) ถือการฉันในบาตรเป็นวัตร คือจะนำอาหารทุกชนิดที่จะบริโภคในมื้อนั้น มารวมกันในบาตร แล้วจึงฉันอาหารนั้น เพื่อไม่ให้ติดในรสชาดของอาหาร

7.) ถือการห้ามภัตที่ถวายภายหลังเป็นวัตร คือเมื่อรับอาหารมามากพอแล้ว ตัดสินใจว่าจะไม่รับอะไรเพิ่มอีกแล้ว หลังจากนั้นถึงแม้มีใครนำอะไรมาถวายเพิ่มอีก ก็จะไม่รับอะไรเพิ่มอีกเลย ถึงแม้อาหารนั้นจะถูกใจเพียงใดก็ตาม

หมวดที่ ๓ เสนาสนปฏิสังยุตต์ (เกี่ยวกับเสนาสนะ )

8.) ถือการอยู่ป่าเป็นวัตร คือจะอยู่อาศัยเฉพาะในป่าเท่านั้น จะไม่อยู่ในหมู่บ้านเลย เพื่อไม่ให้ความพลุกพล่านวุ่นวายของเมืองรบกวนการปฏิบัติ หรือเพื่อป้องกันการพอกพูนของกิเลส

9.) ถือการอยู่โคนไม้เป็นวัตร คือจะพักอาศัยอยู่ใต้ต้นไม้เท่านั้น งดเว้นจากการอยู่ในที่มีหลังคาที่สร้างขึ้นมามุงบัง

10.) ถือการอยู่กลางแจ้งเป็นวัตร คือจะอยู่แต่ในที่กลางแจ้งเท่านั้น จะไม่เข้าสู่ที่มุงบังใดๆ เลย แม้แต่โคนต้นไม้ เพื่อไม่ให้ติดในที่อยู่อาศัย

11.) ถือการอยู่ในป่าช้าเป็นวัตร คือจะงดเว้นจากที่พักอันสุขสบายทั้งหลาย แล้วไปอาศัยอยู่ในป่าช้า เพื่อจะได้ระลึกถึงความตายอยู่เสมอ ไม่ประมาท

12.) ถือการอยู่ในเสนาสนะที่เขาจัดไว้ให้เป็นวัตร คือเมื่อใครชี้ให้ไปพักที่ไหน หรือจัดที่พักอย่างใดไว้ให้ ก็พักอาศัยในที่นั้นๆ โดยไม่เลือกว่าสะดวกสบาย หรือถูกใจหรือไม่ และเมื่อมีใครขอให้สละที่พักที่กำลังพักอาศัยอยู่นั้น ก็พร้อมจะสละได้ทันที

13.) ถือการนั่งเป็นวัตร คือจะงดเว้นอิริยาบถนอน จะอยู่ใน 3 อิริยาบทเท่านั้น คือ ยืน เดิน นั่ง จะไม่เอนตัวลงให้หลังสัมผัสพื้นเลย ถ้าง่วงมากก็จะใช้การนั่งหลับเท่านั้น เพื่อไม่ให้เพลิด